پیشینه‌ی تاریخی منطقه

جستجوی تاریخی در خصوص پهنه‌ی فرهنگ و هنر رودکی موید این نکته است که این محدوده از بدو تاسیس تهران طهماسبی در خارج از حصار آن قرار داشت و شامل مجموعه‌های ییلاقی سلطنتی و پوشیده از باغ‌های اعیان و درباریان بوده است. این محدوده وقتی وارد عرصه‌ی شهری شد که ناصرالدین‌شاه تصمیم گرفت گسترش کالبد شهری تهران را در دستور کار خود قرار دهد. بخش‌هایی از این منطقه به طور تقریبی حریم داخلی خندق و برج‌و‌باروی حصار ناصری به شمار می‌آید و لذا در تقسیم‌بندی جدید شهری به‌ عنوان بخشی از محله‌ی دولت در کرانه‌ی شمال غربی تهران به تدریج مورد توجه بزرگان، اشراف و اتباع خارجی و بعدها نمایندگان سیاسی، سفارتخانه‌ها و تجارتخانه‌ها قرار‌گرفت و در عمل به ناحیه‌ای دولتی، لوکس، گران و متمایز بدل شد.

پهنه‌ی فرهنگ و هنر رودکی در واقع بخش کوچکی از اراضی بزرگی است که به میرزا حسن مستوفی‌الممالک تعلق داشت و با مرگ وی به دختر و داماد وی فیروز میرزا نصرت‌الدوله ملقب به فرمانفرما (اول) رسید و به اراضی نصرت‌آباد معروف شد. پس‌از مرگ نصرت‌الدوله فرزندان او به تفکیک اراضی پرداخته و آنها را در قطعات کوچک به معرض فروش رساندند. از جمله مالکین مهمی که اقدام به خرید باغات نمودند می‌توان به میرزا ملکم‌خان (ناظم‌الدوله و موسس فراموش‌خانه) و مشیر‌الملک (وزیر لشگر عهد مظفری) اشاره داشت. اراضی مشیرالملک بعدها به میرزا رضا ارفع‌الدوله واگذار شد. امروزه بخش‌های وسیعی از باغ ارفعیه به تملک بنیاد فرهنگی و هنری رودکی درآمده است. باغ ملکم‌خان نیز در همسایگی باغ ارفعیه قرار داشت که موقعیت کنونی آن از شمال به خیابان انقلاب اسلامی، از جنوب به خیابان نوفل لوشاتو، از غرب به خیابان خارک و از شرق به خیابان رازی محدود می‌شود که ساختمان «فضای تمرین» در این ناحیه واقع شده است.

ساختمان اصلی

ساختمان فضای تمرین مشتمل بر دو عمارت شمالی و جنوبی و یک حیاط مرکزی است. بر اساس تاریخ شفاهی منطقه، نقشه‌های معماری و المان‌های به دست‌آمده، ساختمان فضای تمرین همراه با سه پلاک مجاور از سمت شرقی و یک پلاک از سمت جنوبی یک باغ و عمارت واحد را تشکیل می‌دادند و توسط یک قنات زیرزمینی آبرسانی می‌شده است. باغ عمارت‌های این منطقه در دهه‌ی ۱۳۲۰ و هم‌زمان با نخستین آپارتمان‌سازی‌ها در تهران تفکیک شده و آپارتمان‌‌های آجری در آنها ساخته شده‌اند. بر همین اساس به نظر می‌رسد ساختمان جنوبی که دارای طاق‌های آجری فراوان و منطبق بر ساختار معماری قاجاری است، بازمانده‌ای از عمارت باغی این محوطه است و قدمتی در حدود ۱۰۰-۱۲۰ سال دارد. بخش‌های دیگر این باغ و عمارت که به احتمال زیاد در پلاک‌های مجاور قرار داشته است، اکنون به کلی از‌بین‌رفته‌ است. این بخش پس‌از احداث ساختمان شمالی در دهه‌ی ۱۳۲۰ تغییر کاربری داده و به عنوان خدمه‌نشین استفاده می‌شده است. ساختمان شمالی نیز که مشتمل بر دو طبقه بر روی همکف و یک بهار‌خواب است، با طاق‌های ضربی و دیوارهای باربر ساختاری منطبق‌ بر معماری پهلوی اول و دارای قدمتی در حدود ۸۰ سال است.

پروژه‌ی مرمت و بازسازی خانه‌ی شهرود/فضای تمرین

کارفرمای پروژه‌ی «فضای تمرین» حتی پیش‌از انتخاب ساختمان پروژه، تعریف و تصور مشخصی از فضای مورد نظر خود داشت و این فضا را بدین شکل تعریف می‌کرد: «ﻓﻀﺎی ﺗﻤﺮﯾﻦ» ﺗﺤﻘﻖ ﯾﮏ روﯾﺎ اﺳﺖ. روﯾﺎی داﺷﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪای ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮای ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ و ﺗﺌﺎﺗﺮ؛ ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ در آن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ روﯾﺎﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪ، ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ دﺳﺘﺎوردﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﺑﻪ اﺷﺘﺮاک ﺑﮕﺬراﻧﺪ. در واﻗﻊ «ﻓﻀﺎی ﺗﻤﺮﯾﻦ» ﺳﻌﯽ دارد ﭼﻴﺰی ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮوی ﺳﻮم را اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ، ﭼﻴﺰی ﻛﻪ ﻫﻢ ﻫﻨﺮ اﺳﺖ و ﻫﻢ زﻧﺪﮔﯽ، ﭘﺪﯾﺪه‌ای ﺗﺸﻜﻴﻞ‌ﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻫﺮ‌دو ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ دﯾﺪﮔﺎه رﺳﻤﯽ ﻫﻨﺮ و ﺳﻨﺖﻫﺎی ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺮزﻫﺎی ﮐﺸﻒ‌ﻧﺸﺪه ﻗﺪم ﺑﺮدارد.